Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 1972): Phản ứng có hại của thuốc (Adverse Drug Reaction – ADR) là một phản ứng độc hại, không được định trước, xuất hiện ở liều thường dùng cho người để phòng bệnh, chẩn đoán hay chữa bệnh hoặc nhằm thay đổi một chức năng sinh lý. Định nghĩa này không bao gồm các trường hợp thất bại trị liệu, quá liều, lạm dụng thuốc, không tuân thủ và sai sót trong trị liệu”
Phản ứng có hại của thuốc là một trong những nguyên nhân làm tăng tỷ lệ măc bệnh, tỷ lệ tử vong, kéo dài thời gian nằm viện, giảm tuân thủ điều trị và tăng chi phi điêu tri cho bệnh nhân.
Các yếu tố nguy cơ tăng xuất hiện ADR
- Các yếu tố thuộc về bệnh nhân: Trẻ sơ sinh và người cao tuổi là đối tượng có nguy cơ cao; một số ADR hay gặp ở phụ nữ hơn nam giới; có các bệnh lý mắc kèm; tiền sử dị ứng hoặc phản ứng với thuốc; thiếu một số enzym chuyển hóa, Nhiều bệnh lý mắc kèm, Di truyền, Suy giảm chức năng gan, thận; Thay đổi các yếu tố sinh lý
- Các yếu tố liên quan đến thuốc: Đặc tính lý hóa và dược động học của thuốc; công thức bào chế, thành phần tá dược; liều dùng thuốc, đường dùng và thời gian dùng.
- Điều trị nhiều thuốc trong một phác đồ điều trị: Tần suất ADR tăng lên theo cấp số nhân với số lượng thuốc có trong một đợt điều trị, tương tác giữa các thuốc cũng là yếu tố làm tăng ADR.
Một số biểu hiện lâm sàng và cận lâm sàng bất thường có thể liên quan đến phản ứng có hại của thuốc.
Triệu chứng và dấu hiệu có thể xuất hiện ngay sau liều đầu tiên hoặc chỉ sau khi dùng thuốc kéo dài
| 1. Một số biểu hiện chung
– Sốt – Đau đầu – Buồn ngủ – Ngất – Tăng cân nhanh 2. Phản ứng ngoài da – Mày đay – Phù mạch – Ban đỏ – Ban xuất huyết – Tăng nhạy cảm ánh sáng – Ban nổi bọng: Hồng ban đa dạng, hội chứng Stevens-Johnson, hoại tử biểu bì nhiễm độc, ban cố định. – Mụn trứng cá – Rụng tóc – Nhiễm khuẩn, nhiễm nấm 3. Rối loạn chức năng gan – Vàng da, vàng mắt, phù – Kết quả xét nghiệm chức năng gan bất thường (tăng AST, ALT, phosphatase kiềm, bilirubin máu) – Suy gan 4. Kết quả xét nghiệm huyết học bất thường – Giảm hồng cầu, hemoglobin – Giảm bạch cầu, giảm bạch cầu đa nhân trung tính – Giảm tiểu cầu – Tăng bạch cầu ưa acid – Thiếu máu tan máu – Tăng số lượng bạch cầu lympho – Phản ứng Coombs dương tính – Giảm thời gian prothrombin, tăng INR – Xuất huyết 5. Biểu hiện phản vệ 6. Suy thận cấp – Tăng creatinin máu, giảm mức lọc cầu thận |
7. Rối loạn tiêu hóa
– Nôn, buồn nôn – Khó nuốt – Rối loạn vị giác – Tăng sản lợi – Khô miệng – Loét miệng – Loét thực quản – Đau thượng vị – Sỏi mật – Viêm tụy – Táo bón – Tiêu chảy và viêm đại tràng giả mạc – Xuất huyết tiêu hóa 8. Rối loạn hô hấp – Khó thở – Co thắt phế quản – Viêm phổi kẽ 9. Giá trị glucose máu bất thường – Tăng glucose máu – Hạ glucose máu 10. Rối loạn nội tiết – Suy giáp – Cường giáp – Tăng prolactin máu – Lupus ban đỏ do thuốc 11. Rối loạn thần kinh, cơ – Bệnh lý thần kinh ngoại biên – Chóng mặt – Co giật – Rối loạn trương lực cơ – Rối loạn ngoại tháp – Tăng áp lực nội sọ – Động tác bất thường – Đau cơ – Tiêu cơ vân cấp – Loãng xương – Hoại tử xương |
| 12. Huyết áp bất thường
– Hạ huyết áp – Hạ huyết áp tư thế đứng – Tăng huyết áp 13. Rối loạn tim – Loạn nhịp hoặc biểu hiện bất thường trên điện tâm đồ – Viêm màng ngoài tim – Chậm nhịp – Huyết khối/ đột quỵ – Bệnh cơ tim – Bệnh van tim – Suy tim |
14. Rối loạn tâm thần
– Trạng thái lú lẫn do thuốc – Kích động – Ức chế tâm thần – Thay đổi tâm tính: trầm cảm, hưng cảm – Rối loạn giấc ngủ – Rối loạn hành vi ăn uống – Rối loạn trí nhớ – Thay đổi nhận thức – Loạn thần – Hội chứng cai thuốc. 15. Tất cả các biểu hiện bất thường khác ghi nhận được trong quá trình điều trị của người bệnh sau khi sử dụng thuốc nghi ngờ. |
Để phòng tránh ADR, người bệnh cần lưu ý những điều sau:
- Chỉ thật cần thiết mới mới dùng thuốc. Hoàn toàn không nên lạm dụng dù chỉ là vitamin.
- Nếu được bác sĩ khám ghi đơn thuốc, phải dùng đúng, dùng đủ các thuốc ghi trong đơn và thực hiện tốt các lời chỉ dẫn.
- Trước khi dùng một thuốc, cần đọc kỹ bản hướng dẫn hoặc hỏi dược sĩ tại nhà thuốc về những điều cần biết như tác dụng phụ tức phản ứng có hại của thuốc, những thận trọng khi dùng thuốc, chống chỉ định (những trường hợp không được dùng thuốc).
- Khi đang dùng thuốc nếu bị phản ứng bất thường (buồn nôn, nổi ban, sẩn ngứa, chán ăn, mệt mỏi, khó thở, sốt) và bất cứ biểu hiện nào khác nghi liên quan đến sử dụng thuốc nên ngưng ngay thuốc và thông báo với bác sĩ để có hướng xử trí.
- Tại bệnh viện Sản Nhi Bắc Ninh, bệnh nhân được giải thích và cung cấp những chỉ dẫn thật rõ ràng về bệnh và về cách sử dụng đúng thuốc đã kê đơn và các phản ứng có thể xảy ra khi sử dụng thuốc.
- Đội ngũ y – bác sĩ giàu kinh nghiệm, chuyên môn cao luôn túc trực sẵn sàng xử trí các trường hợp ADR xảy ra tại bệnh viện.
- Tất cả bệnh nhân gặp ADR hoặc sốc phản vệ đều được theo dõi sát tại bệnh viện và cấp phát thẻ theo dõi dị ứng ghi đầy đủ thông tin tên thuốc hoặc dị nguyên nghi ngờ gây dị ứng.
- Khi có ADR xảy ra cần yêu cầu nhân viên y tế cung cấp thẻ theo dõi dị ứng. Bệnh nhân cần lưu giữ và xuất trình cho nhân viên y tế trước khi được chỉ định/ sử dụng thuốc.
Tóm lại, khi sử dụng thuốc điều quan trọng là cần nhận thức rõ bất cứ thuốc nào, kể cả vitamin, ngoài tác dụng điều trị phòng bệnh là chính còn có tác dụng không mong muốn và nay gọi là phản ứng có hại của thuốc. Do đó bệnh nhân tuyệt đối không nên tự ý dùng thuốc, chỉ dùng thuốc khi có ý kiến của bác sĩ. Nhân viên y tế và người bệnh cần tăng cường phối hợp chặt chẽ trao đổi thông tin, theo dõi sát phát hiện sớm các biểu hiện của phản ứng bất lợi do thuốc và có những xử trí kịp thời hạn chế tối đa những tai biến không may xảy ra.
Ds. Trần Thị Lý, tổ DLS & Thông tin thuốc, khoa Dược
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- QĐ số 29/QĐ-BYT Về việc ban hành hướng dẫn giám sát phản ứng có hại của thuốc ( ADR) Tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.
- Quy trình phát hiện, đánh giá, xử trí, dự phòng ADR của thuốc và các sai sót trong quá trình sử dụng thuốc.
- Phác đồ điều trị sốc phản vệ 2024 – Khoa HSTC BV Sản Nhi Bắc Ninh
——————————————————————————————–
 |
BỆNH VIỆN SẢN – NHI TỈNH BẮC NINH |
Add: Đường Huyền Quang, Phường Võ Cường, TP. Bắc Ninh, Bắc Ninh
Email: bvsn.syt@bacninh.gov.vn
Hotline: 1900 588 827
Website: http://benhviensannhibacninh.vn